Cumhuriyet Halk Partisi(CHP) Eskişehir Milletvekili Utku Çakırözer, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü(NATO) Parlamenter Asamblesi'nde sunduğu “İran'ın Bölgesel ve Avrupa-Atlantik Güvenliğine Yönelik Tehdidi” başlıklı raporda, İran'ın nükleer programı, “vekil gruplara desteği” ve Rusya ile stratejik iş birliğinin küresel güvenlik için risk oluşturduğunu savundu. Utku Çakırözer, NATO'ya “dengeli diplomatik ve askeri strateji” çağrısı yaptı.
İRAN DEĞERLENDİRMESİ: İSTİKRARSIZLIK KAYNAĞI
Raporda öne çıkan tespitler:
* 1979 Devrimi'nden bu yana İran, Orta Doğu'da "istikrarsızlık kaynağı" oldu. Hedefleri; ABD'nin bölgeden çekilmesi, İsrail'in dağılması ve Filistin'de kendi ideolojisine uygun bir devlet kurulması.
* Hamas, Hizbullah, Husiler ve Şii milislerden oluşan "Direniş Ekseni", İran'ın bölgesel stratejisinin temelini oluşturuyor. Ancak Esad rejiminin çöküşü ve İsrail operasyonları, İran'ın etkisini azalttı.
* Husilerin Kızıldeniz'deki saldırıları küresel ticareti vurdu. 2024'te 200 gemi hedef alındı, 40 gemi ağır hasar gördü.
“EŞİK NÜKLEER DEVLET”
İran'ın nükleer programına ilişkin uyarılar:
* İran, "eşik nükleer devlet" konumunda. Uranyum zenginleştirme, silah sınıfı malzeme üretme ve füze kapasitesiyle nükleer silaha ulaşma kabiliyeti var.
* ABD'nin 2018'de JCPOA'dan çekilmesinin ardından İran, anlaşma kısıtlamalarını ihlal etti. Uranyum stokları ve zenginleştirme seviyeleri sınırları aştı.
* Haziran 2025'teki İsrail ve ABD saldırıları, İran'ın nükleer altyapısına ağır darbe vurdu ancak programı tamamen ortadan kaldırmadı.
RUSYA-İRAN İŞ BİRLİĞİ: "UKRAYNA SAVAŞINDA KRİTİK ROL"
Raporda dikkat çeken diğer başlıklar:
* İran, Rusya'ya Shahed-136 insansız hava araçları, Fath-360 ve Ababil füzeleri sağlayarak Ukrayna savaşında kritik destek verdi.
* Rusya, İran'a karşılık olarak Su-35 savaş uçakları, hava savunma sistemleri ve siber yetenekler transfer etti.
* Ocak 2025'te imzalanan "Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması", iki ülke arasındaki askeri iş birliğini kurumsallaştırdı.
ÇİN VE KDHC DE HEDEFTE
İran'ın diğer “otoriter” rejimlerle ilişkileri:
* Çin, İran'ın en büyük ticaret ortağı ve petrol alıcısı. 2021'de imzalanan 25 yıllık anlaşmayla 400 milyar dolarlık yatırım planlandı.
*İran'ın Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti(KDHC) ile balistik füze iş birliği devam ediyor. Hamas'ın İsrail'e karşı kullandığı F-7 roketlerinin KDHC menşeli olduğu belirtiliyor.
* İran'ın Şanghay İşbirliği Örgütü ve BRICS'e üyeliği, Batı yalnızlaştırmasını kırmasına yardımcı oluyor.
ASPİDES HAREKATI’NA GÜÇLENDİRME ÇAĞRISI
Raporda NATO üyelerine şu önerilerde bulunuldu:
* "Maksimum baskı stratejisi" sürdürülmeli, İran'ın nükleer silahlanması engellenmeli.
* JCPOA'nın "geri dönüş mekanizması" devreye alınmalı, BM yaptırımları yeniden uygulanmalı.
* Kızıldeniz'de deniz güvenliği artırılmalı, "Aspides Harekâtı" güçlendirilmeli.
* İran'ın Rusya'ya silah satışına yönelik yaptırımlar genişletilmeli.
* Bölgesel ortaklarla( güvenlik iş birliği derinleştirilmeli.
TÜRKİYE HAKKINDA KÜRECİK VE GÜNEY SINIRLARI TESPİTLERİ
Raporda Türkiye'ye ilişkin tespitler:
* Malatya Kürecik'teki AN/TPY-2 radarı, NATO'nun füze savunma sisteminin hayati bir parçası.
* Türkiye, diplomasi ve caydırıcılık arasında denge kurmak zorunda.
* İran ile artan gerilim, Türkiye'nin güney sınırlarını etkileyebilir.
E3 YAPTIRIMLARI
İngiltere, Fransa ve Almanya'dan oluşan E3 ülkeleri, İran'ın yükümlülüklerini ihlal ettiğini belirterek, BM yaptırımlarını yeniden devreye sokabilecek geri dönüş mekanizmasını 28 Ağustos 2025'te aktive etti. Bu hamlenin, İran'ı müzakere masasına çekip çekmeyeceği ya da Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'ndan (NPT) çekilmeye itip itmeyeceği ise belirsizliğini koruyor.
İRAN’A KARŞI DİPLOMATİK VE ASKERİ STRATEJİ
Rapor, İran'ın Direniş Ekseni'ndeki zayıflama, nükleer tesislere saldırılar ve iç ekonomik sorunlara rağmen bölgesel ve küresel güvenlik tehdidi oluşturmaya devam ettiğini vurguluyor. NATO'nun dengeli bir diplomatik ve askeri stratejiyle İran'ın istikrarsızlaştırıcı faaliyetlerine karşı koyması gerektiği belirtiliyor.
BÖLGESEL ORTAKLAR KİMLER?
Raporda, işbirliği konusunda atıf yapılan mekanizma İstanbul İşbirliği Girişimi(ICI). Buraya Bahreyn, Kuveyt, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) üye. Umman ve Suudi Arabistan da destek veriyor.
