Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat 2023 depremlerinin üzerinden iki yıl geçti. 11 ilde büyük yıkım yaşandı, 53 bin 537 kişi yaşamını yitirdi. Depremin ardından toplanan vergiler, kurulan fonlar ve bütçeden ayrılan kaynaklar hâlâ tam olarak açıklanmadı.
DEPREM VERGİLERİ 25 YILDA 42 MİLYAR DOLARA ULAŞTI
17 Ağustos 1999 Marmara ve 12 Kasım 1999 Düzce depremlerinin ardından 4481 sayılı yasa ile "geçici" vergiler getirildi. Bunların en önemlisi Özel İletişim Vergisi (ÖİV) oldu. AKP iktidarı bu vergiyi 31 Temmuz 2004’te kalıcı hale getirdi.
1999’dan 2024’e kadar ÖİV tahsilatı 142 milyar 424 milyon TL’ye ulaştı. Güncel döviz kuruyla bu miktar 42 milyar dolara denk geliyor. Bu parayla tüm riskli bölgeler dönüştürülebilir, milyonlarca yeni konut inşa edilebilirdi.
Ancak, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek 2011’deki Van depremi sonrası "Duble yollara harcadık" açıklamasında bulundu. Depreme dayanıklı konutlara değil, farklı projelere kaynak ayrıldı.
DEPREM VAATLERİ YERİNE GETİRİLMEDİ, 650 BİN KONUT VAADİ KAĞIT ÜZERİNDE KALDI
AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan 31 Mart 2023’te yaptığı açıklamada 650 bin konutun yapılacağını, 319 bininin bir yıl içinde tamamlanacağını vaat etti.
Ancak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı verilerine göre Ekim 2024 itibarıyla yalnızca 101 bin 254 konut teslim edildi. 2024 sonu için hedeflenen sayı 199 bin oldu. 2025 sonuna kadar toplam 417 bin konut tamamlanacak denilse de, bu hedefin tutması zor görünüyor.
Elazığ, Van, İzmir depremlerinde konutlar 4-5 yılda ancak tamamlanabildi. 6 Şubat depreminde vaat edilen 650 bin konutun 2030’a kadar tamamlanması bile zor görünüyor.
DEPREM FONU ORTADA YOK, ŞEFFAFLIK YOK
Deprem sonrası Mart 2023’te Afet Yeniden İmar Fonu kuruldu. Ancak bu fonun ne kadar para topladığı, nasıl kullanıldığı bilinmiyor.
Fonun yönetmeliğine göre bağımsız denetim raporlarının her üç ayda bir açıklanması gerekiyordu. Ancak iki yıldır tek bir rapor yayınlanmadı. Fonun ne kadar parası olduğu, nasıl harcandığı kamuoyuna açıklanmadı.
Bakanlığın resmi sitesinde "Bağlı Kuruluşlar" listesinde Aile ve Gençlik Fonu yer alıyor ama Deprem Fonu yok. Bu da fonun akıbetine dair soru işaretlerini artırıyor.
DEPREM BÜTÇESİNDE RAKAM OYUNLARI: 11 AYDA 212 MİLYAR, 1 AYDA 605 MİLYAR HARCANDI
2024 bütçesinde "Şehircilik ve Risk Odaklı Bütünleşik Afet Yönetimi Programı" kapsamında 906,5 milyar TL ödenek ayrıldı. Ancak dikkat çeken nokta şu:
- Ocak-Kasım 2024 arasında sadece 212,2 milyar TL harcandı.
- Aralık ayında ise bir anda 605,4 milyar TL "harcanmış" gösterildi.
Bu tabloya göre 11 ayda yapılan harcamanın üç katı, son bir ayda kâğıt üzerinde harcanmış görünüyor. Bunun mümkün olmadığı, bütçe açığını kapatma oyunları yapıldığı belirtiliyor.
2025 bütçesinde deprem harcamaları için ayrılan ödenek bir anda 906 milyardan 426 milyar liraya düşürüldü. Deprem için toplanan vergilerin ve fonların nereye gittiği ise hâlâ belirsiz.
HALKTAN TOPLANAN VERGİ, FAİZLE ALINAN KREDİNİN 10 KATI
Dünya Bankası, 6 Şubat depremleri sonrası Türkiye’ye 3 milyar dolar kredi verdi. 2025 için de 1 milyar dolar ek kredi sağlayacağını duyurdu.
Ancak 1999’dan beri halktan toplanan deprem vergisi 42 milyar doları aştı. Yani halktan toplanan vergi, Dünya Bankası’ndan alınan kredinin 10 katı.
Halka yüklenen bu ek vergilere rağmen, on binlerce depremzede hâlâ konteyner kentlerde yaşamaya devam ediyor.
ECEVİT DEPREME HARCADI, ERDOĞAN SARAYLARA VE MÜTEAHHİTLERE
Ecevit hükümeti, Özel İletişim Vergisi’ni yalnızca deprem için kullanıyordu. Ancak AKP, 2006’da bu kuralı değiştirdi ve deprem paralarını bütçeye aktardı.
Böylece deprem vergileri altyapıya, saraylara, müteahhitlerin projelerine yönlendirildi. 25 yılda biriken 42 milyar dolarla Türkiye’deki tüm deprem riskli bölgeler dönüştürülebilirdi.
Ancak halktan toplanan vergiler, depremzedeler yerine iktidarın ayrıcalıklı müteahhitlerine ve mega projelerine aktarıldı.
Özetle:
- 42 milyar dolar deprem vergisi halktan toplandı, ancak nereye harcandığı bilinmiyor.
- 6 Şubat sonrası kurulan Deprem Fonu’nun akıbeti açıklanmadı, raporları paylaşılmadı.
- Bütçede deprem için ayrılan 1 trilyon lira, yılın son ayında "kâğıt üzerinde" harcanmış gösterildi.
- Halktan alınan deprem vergisi, Dünya Bankası’ndan alınan kredinin 10 katı ama depremzedeler hâlâ mağdur.
Deprem vergileriyle halktan alınan milyarlar, iktidarın rant projelerine aktarılırken on binlerce insan hâlâ barınma sorunu yaşıyor.
