Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR), 12 Eylül 1980 askeri darbesinin 45. yıl dönümüne ilişkin güncel bir rapor yayımladı. Raporda, darbenin Türkiye'nin toplumsal, siyasal ve iktisadi yapısında kalıcı tahribatlara yol açtığı ve özellikle işçi haklarını hedef aldığı belirtildi.
Rapora göre, 12 Eylül darbesi sendikal harekete ağır bir darbe vurdu. DİSK'in ve üye sendikalarının faaliyetleri durduruldu, mal varlıkları donduruldu ve yöneticileri tutuklandı. Raporda öne çıkan bulgular şöyle:
* Sendikalaşma Oranı: Sendikalaşma oranı 1980'de yaklaşık yüzde 40 iken, 2025'te yüzde 14'e geriledi.
* Toplu Pazarlık: Toplu iş sözleşmesi kapsamındaki işçi sayısında ciddi bir gerileme yaşandı.
* Grevler: 1980 yılında 80 bin işçi greve çıkarken, 2025 itibarıyla yıllık ortalama greve çıkan işçi sayısı 4 bin civarına düştü. Grev yasakları anayasaya girdi.
EKONOMİK VE SOSYAL HAYAT
Raporda, 12 Eylül darbesinin 24 Ocak kararlarıyla bir bütün olduğu ve bu kararların ücretleri baskılamayı amaçladığı belirtildi.
Rapora göre darbenin ekonomik sonuçları şunlar:
* Ücretler: Asgari ücretin kişi başına milli gelire oranı 1974'te yüzde 80,6 iken, 2025'te yüzde 43,6'ya geriledi.
* Gelir Dağılımı: Ücretli çalışanların istihdam içindeki payı son 10 yılda yüzde 69'a yükselmesine rağmen, emeğin milli gelirden aldığı pay yüzde 32,8'de kaldı.
* Özelleştirmeler: 12 Eylül ile temelleri atılan özelleştirme politikasının en büyük bölümü, 64,3 milyar dolarlık payla, AKP döneminde gerçekleşti.
* İşsizlik: 12 Eylül öncesinde yüzde 7,7 olan ortalama işsizlik oranı, AKP döneminde ortalama yüzde 10,8'e yükselerek yapısal bir sorun haline geldi.
* Kıdem Tazminatı: 1978'de asgari ücretin 7,5 katı olan kıdem tazminatı tavanı, asgari ücretle bağlantısı kesildikten sonra 2025 itibarıyla 1,9 katına geriledi.
❓ 45 Yıldır 12 Eylül: 12 Eylül İşçi Haklarını Nasıl Yok Etti?
— DİSK (@diskinsesi) September 12, 2025
📢 DİSK-AR'dan yeni rapor! @disk_arastirma
1⃣ Sendikalaşma 45 yıldır engelleniyor.
2⃣ Toplu pazarlık hakkı 45 yıldır gasp ediliyor.
3⃣ Grevler 45 yıldır yasaklanıyor.
4⃣ Özelleştirmeler 45 yıldır sürüyor.
5⃣… pic.twitter.com/raGIkovIMX
24 OCAK KARARLARI
24 Ocak 1980 Ekonomik Kararları (diğer adıyla 24 Ocak Kararları), yaşanan ağır ekonomik krizden çıkmak ve dışa açık, serbest piyasa ekonomisine geçmek amacıyla alınmıştır.
Özetle 24 Ocak 1980 Ekonomik Kararları:
1. Dışa Açık Ekonomi Modeline Geçiş:
* Türkiye, ithal ikameci (yerli üretimi koruyan) ekonomik modelden ihracata dayalı modele geçti.
* İhracat teşvikleri getirildi.
2. Kur Politikası:
* TL büyük oranda devalüe edildi (yani dolar/TL kuru artırıldı).
* Kur, piyasa koşullarına göre belirlenmeye başladı.
3. Kamu Harcamaları ve Bütçe Disiplini:
* Devletin ekonomideki rolü azaltıldı.
* KİT'lerin (Kamu İktisadi Teşebbüsleri) zararları azaltılmaya çalışıldı.
* Sübvansiyonlar (devlet destekleri) kademeli olarak kaldırıldı.
4. Faiz Politikası Serbestleştirildi:
* Faizler devlet tarafından değil, piyasa tarafından belirlenmeye başlandı.
5. Yabancı Sermaye Teşviki:
* Yabancı yatırımcılara çeşitli kolaylıklar ve teşvikler sunuldu.
* Türkiye’nin dışa açılması amaçlandı.
6. İthalat Serbestleştirildi:
* İthalatta uygulanan birçok kısıtlama kaldırıldı.
* Rekabetin artması hedeflendi.
Amaçları:
* Enflasyonu düşürmek
* Bütçe açıklarını azaltmak
* Ekonomiyi dışa açmak
* Piyasa ekonomisine geçiş sağlamak
Sonuçları:
* Kısa vadede halk üzerinde büyük ekonomik sıkıntılar yarattı (işsizlik, zamlar, hayat pahalılığı).
* Uzun vadede, Türkiye ekonomisinin liberalleşmesine ve küresel ekonomiye entegrasyonuna zemin hazırladı.
* Bu kararlar, 1980 askeri darbesi ile uygulama gücü buldu ve Turgut Özal, bu politikaların mimarı olarak öne çıktı.
