14 Mayıs 2025 günü yazılı açıklama yayımlayan Bilim Akademisi Yönetim Kurulu, Marmara Denizi’nde yaşanan 6.2 büyüklüğündeki depremin ardından kamuoyundaki bilgi kirliliğine dikkat çekti. Açıklamada, medyada yer bulan çelişkili uzman yorumlarının, halkın doğru bilgiye ulaşmasını zorlaştırdığı belirtildi. Yönetim Kurulu, “Toplumun afete hazırlık düzeyi tartışılırken, medyanın bilimsel bilgiyi sunma biçimi bilim okuryazarlığının önemini ortaya koydu.” ifadesine yer verdi.
SPEKÜLASYON, HAZIRLIĞIN ÖNÜNE GEÇİYOR
Açıklamada, bilimsel gerçeklik yerine belirsiz vaatlere dayanan açıklamaların, halkta sahte bir güvenlik duygusu yarattığı uyarısı yapıldı. Kurul, şu değerlendirmeyi paylaştı: “Depremin nerede ve ne zaman olacağı tartışmaları, dirençli yapılar ve hazırlık sürecinden daha fazla ilgi görüyor. Bu algı, toplumun hayatta kalma şansını düşürüyor.”
RİSK YORUMLARINA KESİNLİK ATFEDİLMEMELİ
Bilim Akademisi, farklı disiplinlerden gelen deprem uzmanlarının aynı verilerle farklı sonuçlara ulaşmasının doğal olduğunu vurguladı. Ancak medya organlarının bu farklılıkları bağlamından kopardığına dikkat çekildi. Açıklamada, “Sansasyonel başlıklar, kamuoyunda kafa karışıklığı yaratıyor. Risk tahminlerinin kesin bir gerçek gibi sunulması, risk okuryazarlığı zayıf olan toplumda güvensizlik doğuruyor.” denildi.
VERİYE DAYALI UZMANLIK ÖNE ÇIKMALI
Kurul, yorum yapan bilim insanlarının mutlaka belirsizlik ve olasılık kavramlarını açıklığa kavuşturması gerektiğini bildirdi. Araştırmaya dayalı çalışan, sahadan veri toplayan ve modelleme yapan uzmanlara daha fazla yer verilmesini önerdi. “Veriye dayalı konuşanlarla, kamuoyunu manipüle eden kanaat önderleri ayrıştırılmalı.” uyarısında bulunan Bilim Akademisi, medya kuruluşlarını bu konuda dikkatli davranmaya çağırdı.
AKADEMİK DEĞERLENDİRMEDE YANILTICI METRİKLER
Medya kuruluşlarının uzman seçimini yalnızca yayın ve atıf sayılarına indirgemesini eleştiren açıklamada, bu sayıların akademi içi değerlendirmelerde bile tartışmalı olduğuna değinildi. Bilim Akademisi, “Akademik yetkinlik yalnızca bibliyometrik verilerle belirlenemez. Nitel değerlendirme meslek örgütlerinin işidir.” görüşünü paylaştı. Açıklamada, CoARA’nın yayınladığı araştırma değerlendirme ilkelerine de gönderme yapıldı.
BİLİM OKURYAZARLIĞI YAYGINLAŞTIRILMALI
OECD verilerine dayanan açıklamada, gelişmiş ülkelerde bile bilim okuryazarlığının sınırlı olduğu hatırlatıldı. Bilim Akademisi, medya çalışanlarının doğru terminoloji kullanımı ve belirsizlik anlatımı konusunda eğitilmesini önerdi. Bilim gazeteciliğinin uzmanlık alanı olduğunun altını çizen kurul, “İstatistik bilgisi ve risk değerlendirme becerisi, sahte-bilimle mücadele için şarttır.” vurgusunda bulundu.
TOPLUMSAL DİRENÇ İÇİN ŞEFFAF VE DOĞRULANABİLİR HABER
Açıklamanın sonunda medya ve akademi dünyasına şu çağrı yapıldı:
“Deprem haberlerinde bilimsel ilkelere dayalı, çok kaynaklı, şeffaf içerikler sunulmalı. Kamuoyu, hangi veriye dayanarak konuşulduğunu bilmeli. Uzmanlar olasılık hesaplarıyla konuşmalı. Medya, popülist figürler yerine veriyle konuşan uzmanları tercih etmeli. Bilim okuryazarlığı yüksek toplumlar, afetlerde daha az zarar görür.”
